Artikel in Checkpoint nr.08 - december 2021

Condooms en de krijgsmacht

Zorg dat je niet ziek wordt. Houd je wapen schoon. Verwek geen kinderen. Schrik de vijand af. Condooms dienden door de eeuwen heen vele doelen. Een (onvolledig) overzicht van de reis van het condoom door de krijgsmacht.

Tekst Sanne van de Grift Illustratie Tobias Dahmen

Begin twintigste eeuw

Condooms zijn zeer stug en hebben een dikke rubberen rand. In tijden van schaarste worden ze na gebruik gewassen, aan de waslijn te drogen gehangen en zijn ze na een poeder- behandeling klaar voor een volgende ronde.

Eerste Wereldoorlog

Pragmatische legerleiders zien de relatie tussen seks en het moreel. De Duitsers en Fransen zorgen dan ook voor hun eigen frontbordelen: met blauwe lampen voor de officieren en rode lampen voor de manschappen. Bijkomend voordeel is dat de legerleiding controle heeft over de gezondheid van de prostituees en daardoor de verspreiding van geslachtsziektes, enigszins, binnen de perken kan houden. De uitval van mankracht door geslachtsziektes is een probleem waarvan generaals wakker liggen. Er is immers nog geen penicilline, dus syfilis of gonorroe is niet te genezen en geeft helse pijnen

Tweede Wereldoorlog

Het Noorse verzet haalt een goede grap uit. Ze behandelen condooms met jeukpoeder en verspreiden ze onder de nazi’s. Die zijn vervolgens dagen zoet om uit te zoeken welke mysterieuze geslachtsziekte ze hebben opgelopen. Zelfs zolang dat de Duitse duikboten niet kunnen uitvaren omdat de bemanningen niet voltallig zijn. In die tijd houden de Verenigde Staten statistieken bij van geslachtsziekten binnen de krijgsmacht. Een bataljon dat veel ziektes onder de leden heeft, wordt gezien als oorlogsmoe. Soms wordt het zelfs naar huis gehaald.

1945-1949

De Nederlandse jongens die tijdens hun dienstplicht naar Nederlands-Indië worden uitgezonden, zijn veel beschermder opgevoed dan tegenwoordig. Ze zien in Indonesië bij wijze van spreken hun eerste blote vrouwenborst. De voorlichtingsfilms worden eerst door de GV’er geïnspecteerd en die laat regelmatig de stukjes eruit knippen die over condooms gaan. Ook staat de aalmoezenier vaak aan de poort om de condooms af te pakken van de jongens die op stap gaan. Hij vindt dat ze zich maar moeten inhouden. De protestantse GV’ers zijn naïever. Zij denken wellicht dat als je maar hard genoeg bidt, het ‘gevoel’ wel zal weggaan. Het is de legerleiding, geadviseerd door de medische staf, die veel pragmatischer is. Ze zien dat verstrekking van condooms geslachtsziektes voorkomen en daarmee de slagkracht op peil houden. Militairen gebruiken condooms in die tijd ook om de loop van hun geweer zandvrij te houden, dat scheelt tijd bij het wapenonderhoud.

Jaren vijftig, zestig

Amerikaanse leger psychologen, de Psy-Op’s [ Psychological Operations ] gebruiken de techniek van Alexander de Grote voor een iets lager gelegen lichaamsdeel. Alexander de Grote geeft namelijk in 300 voor Christus zijn metaalbewerkers opdracht om helmen te maken van een maat die zeven meter grote monsters zou passen. De helmen laat hij her en der in de veroverde dorpen achter in de hoop dat ze de wildste fantasieën aanwakkeren over zijn leger. De Amerikanen laten dertig centimeter lange condooms maken en strooien die langs het Ho-Chi-Minh-pad. Pure afschrikking, met de bedoeling dat de Vietcong zich minderwaardig zou voelen en op hun mannelijkheid aangesproken. De verhalen over de grootte van de geslachtsdelen van de Afro-Amerikaanse soldaten deden al snel de ronde.

Begin jaren negentig

De AIDS-epidemie houdt de wereld in haar greep. Als Nederlandse mariniers naar Cambodja vertrekken, gaan ze tussentijds op verlof naar Thailand. De minister laat zich ontvallen dat ze er vooral voor moeten zorgen dat ze genoeg condooms bij zich hebben. Een deel van de troepen vindt dit schandalig en vliegt voor hun verlof op eigen kosten terug naar Nederland.

2001

Als Nederland met mannelijke én vrouwelijke militairen begint aan de missie in Afghanistan, gaat onder de Afghanen al snel het verhaal dat we wel lang zullen blijven. Ze denken dat we onze eigen prostituees hebben meegenomen. Later probeert minister Jorritsma het meesturen van prostituees op missies bespreekbaar te maken. Zo zou worden voorkomen dat militairen ‘de verkeerde kant opgaan’ met vrouwelijke collega’s of vrouwen nabij de basis. De vakbonden zien hier niks in en pleiten voor kortere uitzendingen en tussentijds verlof.

Nu ( 2022)

Militairen komen veel minder dan vroeger in contact met de lokale bevolking. Seksueel contact is nu met name te verwachten op de compounds tussen het personeel onderling. D.O.S.C.O. [ Defensie OnderSteunings COmmando] geeft geen condooms meer mee op uitzending. Het is ieders eigen verantwoordelijkheid om hier goed mee om te gaan.

Dilemma

Theodoor van Boven van de Condomerie in Amsterdam vertelt dat condooms in de krijgsmacht een dilemma blootleggen: ‘Ben je een moraalridder of wil je je leger gezond houden? Het oorlogsfront is totaal anders dan het thuisfront. Je kunt doodgaan, je bent vaak eenzaam. Als je het element erotiek uit het dagelijks leven snijdt en daar hoogdravend over gaat doen, heb je kans dat de onvrede zich bij de soldaten naar binnen keert, met mogelijk zelfdodingen tot gevolg, of zich juist naar buiten keert met verkrachtingen als mogelijke uiterste consequentie. De enige keer dat wij als Condomerie door een militair zijn benaderd, was toen een vrouwelijke soldaat vroeg om een vrouwencondoom voor op patrouille in vijandelijk gebied. Die zelfbeschermende functie heeft ook het mannencondoom in de krijgsmacht. Mijn schoonvader Jan Vilijn was in WO II Engelandvaarder en later commandant van Vliegbasis Leeuwarden. Als piloot bij het 322 Spitfire Squadron moest hij de zelfvliegende V1’s en V2’s uit de lucht schieten. Hij vertelde me eens dat je in Engeland RAF inloopspreekuren, zgn. Walk-In Clinics, had waar in de wachtruimte grote posters hingen met daarop de waarschuwing: Engeland kent drie grote gevaren: de V1, de V2 én de VD (venereal disease: geslachts- ziektes). Algemeen bekend is dat bij de zogenaamde ‘short-arm-inspection’ in het amerikaanse en engelse leger de geslachtsdelen van de militairen met de broek op de enkels werden gecontroleerd op ziektes en beestjes. Hoe meer geslachtsziektes, hoe minder slagkracht. Mijn vader was legerpredikant in Nederlands-Indië bij 5-11 RI (Regiment Limburgse Jagers). Toevoeging T.v.Boven: Gelegerd in oa t TanjungPura district, Medan, Prapat, Samosir en Sibolangit LakeToba op Sumatra, daarna veldprediker op WestJava te Bandoeng en tot slot veldpredikant voor de K.N.I.L. soldaten met gezinnen op de ss. ‘Ranchi’ bij terugreis september 1950. Hij was openminded en pragmatisch. Op zijn zolder vond ik een boekje ‘Voor en tegen van het soldaten-leven’, gedrukt in Batavia. Er is ook een hoofdstuk gewijd aan een ‘zeer zwaar onderdeel van het soldatenleven’: de verhouding tot het andere geslacht, met allerlei voorbeelden van gevaarlijke vrouwen in bordelen en op straat en met adviezen als ‘probeer je te beheersen, je meisje zit thuis in Nederland en je wilt gezond terugkomen’. Zelf zal ik nooit oordelen over condoomverstrekking. Die jongens waren in die tijd voor jaren van huis!’

Theodoor van Boven is benieuwd of er lezers meer weten over die boekjes van zijn vader. theodoorvanboven@condomerie.com

Met dank aan Gielt Algra, wetenschappelijk onderzoeker van het Nederlands Veteraneninstituut